«Ուշադրություն: Օդային տագնապ է: Առանց խուճապի անցեք ապաստարանները: Պահպանեք հանգստություն»:
Եթե ձեզ հետաքրքիր է, թե ինչ է նշանակում «ապաստարան», ապա կարող եմ վստահորեն ասել ձեզ. չգիտեմ: Բայց կարող եմ պատմել, թե որտեղ էինք թաքնվում, երբ հնչում էր Քաջարանի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի շչակն ու ռադիոն արտասանում էր «Ուշադրություն: Օդային տագնապ է» բառերը:
Պատերազմի հետ իմ առաջին հանդիպումը տեղի ունեցավ 89-91 թվականներին, երբ գյուղում էինք: Մարդիկ խոսում էին, որ պատերազմ է, շուրջս անընդհատ Կալաշնիկովի ավտոմատներով մարդիկ էին:
Տատս հավով սուպ էր պատրաստել, հավի մեջ դեռ լրիվ չձևավորված ձու էր: Այնքան հեշտ է դա հիշելը: Գյուղում երկու տուն ունենք. «հին տունը»՝ անասելի հնության, ու «նոր տունն»՝ արդեն խորհրդային շրջանում պապիս կառուցած: Նոր տունն ավերվեց հրթիռի հարվածից, իսկ երբ հին տանն արկ կպավ, միայն մի քար ընկավ: Արկը պայթուցիկ չէր, հասարակ հակակարկտային հրթիռ էր: Մեջը յոդային միացություն էր:
Հարևանը պատմում էր, թե ինչպես են մոտ վազել, քարի շուրջը թափված դեղինը տեսնելով, մտածելով, որ «քարը վըր ա ընկալ, Պուղուց ցեղի ոսկիները թափալ ըն»: Հետաքրքրասեր կին. համտեսեց փոշին, թունավորվեց: Մի կերպ փրկեցին:
Հավով սուպը, արծաթե բաժակակալներով բաժակները, այդ ամենը շատ լավ եմ հիշում: Մթնեց: Մեծերն անընդհատ պատերազմից էին խոսում: Հեռվում ինչ-որ որոտներ էին, բայց այնքան աղոտ, որ լսելու համար պետք էր լարվել:
Ու մեկ էլ հանկարծ երկնքում ինչ-որ կանաչ կետեր աղեղ գծեցին: Նշանային փամփուշտներ են, բացատրեցին ինձ: Ռուս զինվորներն են կրակում:
Այնքան հեռու ու անիրական էր պատերազմը, բայց այդ պահին ներսումս մի բան կոտրվեց. ես գիտեի, որ աշխարհը, որը ես գիտեի, այլևս նույնը չի լինի:
Գիտե՞ք` ինչ է հուսահատությունը. երբ ցորենի ու ալյուրի բեռի մեջ Երևանից Կապան զենք ես տանում, ու խորհրդային զորքերի ուղեկալը կանգնեցնում է մեքենան: Տղադ դեռ երկու տարեկան է, աղջիկդ նոր է ծնվել: Կինդ: Ռուս երիտասարդ զինվորը ձեռքը մտցնում է ալյուրի մեջ ու գունատվում: Նայում է հորս աչքերի մեջ: Գիտի, որ չեն պատրաստվում կրակել: Անիմաստ է:
«Чисто!», գոռում է ռուսը սպային, հետո արդեն վարորդին՝ «проезжайте»:
Իսկ հիմա ապաստարանների մասին: Ես ինքս ամբողջ կյանքումս երկու տագնապ եմ հիշում. մեկն իսկական, տանը, մյուսն՝ ուսումնական, դպրոցում: Բայց շչակի ձայնը, բլուրների վրայից հնչող այդ ոռնոցն անհնարին է մոռանալ:
«Ապաստարանն» իրականում շենքի առաջին հարկում աղբատարի ու հիմնապատի արանքի նեղ խորշն էր, որտեղ խցկում էին երեխաներին: Մեծերը կանգնում էին միջանցքում: Ժամանակ առ ժամանակ ինչ-որ մեկին ուղարկում էին ստուգելու, տագնապն ավարտվել է, թե ոչ: Ստուգողը մտնում էր բնակարան ու լսում թե ինչ է ասում ռադիոն. եթե դեռ ժամացույցի չարագույժ չխկչխկոց էր, ուրեմն տագնապը դեռ չէր ավարտվել:
«Ապաստարան-խորշն» ամենակեղտոտ տեղն էր, որ կարելի էր պատկերացնել. պլոկված ներկի տակից խորդուբորդ դուրս էր տվել գաջը, աղբատարն էլ իր հոտն էր տարածել: Գետնին կոնֆետների ու էլ չգիտեմ ինչի տոպրակներ: Փոշի, խավար, անտանելի հոտ, մոտ երեսուն սանտիմետր լայնքով խորշ, մի խումբ այդ խորշը խցկված երեխաներ: Ահա այն ամենն, ինչ ես կարող եմ ասել ապաստարանների մասին:
Posts
No comments:
Post a Comment